Εθνικής ταυτότητας ολίγιστα παραλειπόμενα ή περί πρωτοασηκρήτισσας του Υπ. [όχι εθνικής] Παιδείας(μέρος Β’)

Λέγαμε πριν για την γαλλική-φράγκικη εθνική ταυτότητα και το ότι ο Σατωμπριάν μας γράφει τα κάτωθε:

«Η καθημερινή εμπειρία μας οδηγεί να αναγνωρίσουμε ότι οι Γάλλοι ενστικτωδώς βαδίζουν προς την εξουσία· δεν αγαπούν καθόλου την ελευθερία·η ισότητα είναι το μόνο είδωλό τους. Όμως, η ισότητα και ο δεσποτισμός έχουν μυστικούς δεσμούς. Με βάση αυτά τα δύο δεδομένα, ο Ναπολέων κατάγεται απευθείας από την καρδιά των Γάλλων»(Σατωμπριάν, «Σκέψεις και αφορισμοί», σ.47).

O Chateaubriand(1768-1848)

Από την άλλη, η ελληνική ταυτότητα έχει άλλα γνωρίσματα, τα οποία ήδη σκιαγραφήσαμε στα πιο πάνω. Δηλαδή είναι η ζήτηση της αλήθειας σε όλες της μορφές της, το Ωραίο, την Γνώση κ.λπ.

Μία θαυμάσια περιγραφή της ελληνικότητας μας δίνει ο Απόστολος Παύλος στην ομιλία του στον Άρειο Πάγο, καθώς και η όλη εξιστόρηση των Πράξεων. Ο Παύλος περιηγούμενος στις Αθήνες βλέπει, ότι οι Αθηναίοι είναι «κατά πάντα δεισιδαιμονέστεροι»(το ίδιο που έλεγαν οι μεγάλοι Καππαδόκες/Έλληνες Πατέρες για τον Λιβάνιο, δηλαδή), δηλαδή ευσεβέστεροι, δηλαδή θεοκεντρικότεροι.  Η θεοκεντρικότητα, λοιπόν, είναι ένα δεύτερο τυπικό χαρακτηριστικό της ελληνικότητας.  Ο Παύλος, στην θαυμάσια αυτή του ομιλία, εφελκύει, πέραν του Διονυσίου του Αρεοπαγίτη και Δαμάρεως, στωικούς, επικουρείους. Μάλιστα, ως μεγάλος ελληνιστής βάσει των σπουδών του, χρησιμοποιεί αυτούσιες φράσεις Αρχαίων Ελλήνων ποιητών(εδώ -«ως και τινες των καθ’ υμάς ποιητών ειρήκασι«), για να πολεμήση την ειδωλολατρία και την ενοίκηση (πρβλ. «καθιέρωση») θεών σε είδωλα!

Τρίτο, έλασσον, χαρακτηριστικό είναι η εμμονή στην ιδιαίτερη αξία του ανθρώπου και η υπέρβαση του ατόμου, ο ανθρωπισμός, ιδιαίτερα ένα ρεύμα που ξεκίνησε από την εποχή του Μενάνδρου(4ος-3ος αι. μ.Χ.) και μετά και ολοκληρώθηκε στον «χριστιανικό ανθρωπισμό»(πρβλ. «το Σάββατο δια τον άνθρωπο έγινε και όχι ο άνθρωπος για το Σάββατο»). Όλη η αρχαία ελληνική φιλοσοφία έχει ονομαστή ανθρωπισμός. Ο απόλυτα ελληνολατρης ρήτορας Κικέρωνας χαρακτήριζε humanitas την αρχαία ελληνική παιδεία, εξ ου και το «ανθρωπιστική παιδεία» που λέμε σήμερα.

Τέταρτο χαρακτηριστικό είναι η μυστική πορεία, η ανακάλυψη του μικρόκοσμου που είναι ο άνθρωπος, η μυστική γνωσιολογία, όπως την γνωρίζουμε από τον Πυθαγόρα, τον Ηράκλειτο τον Εφέσιο, τους Ορφικούς, τα Ελευσίνια Μυστήρια, ενώ τέτοιες τάσεις είχε και ο Πλάτωνας, που κατέληξε στο ικανοποιητικό για την εποχή του «Θεός ου μείγνυται ανθρώποις». Αυτή η σπερματική πορεία ολοκληρώθηκε στην Ορθοδοξία. Αυτή ήταν, ως λέγεται, η αρχαιοελληνική γνωσιολογία. Από την άλλη, στην αλλοτριωμένη Δύση, αυτό το νήμα υπάρχει, αλλά είναι κρύφιο. Υπάρχει στον αναγεννησιακό Μπαίμε, στον κατ’εξοχήν Γερμανό ρομαντικό Χριστιανό Νοβάλις, τον Ολλανδό φιλόσοφο Hemsterhuis(πρβλ. τα περί «ιερής αίσθησης» με την Ορθόδοξη θεολογία της «καρδίας»!), τον Ιωάννη του Σταυρού, τον Ιωάννη της Σιωπής, την Τηρεσία της Άβιλα,  εσχάτως τον υπαρξισμό. Αλλά πάντως το κύριο νήμα, υφάδι είναι αυτό που ξεκίνησε με τον Ακινάτη που κατέστησε τις Ενέργειες, την Χάρι του Θεού …χάριτες κτιστές και μετρήσιμες(!) με μία κοσμική νομικιστική λογική περί αξιομισθιών των Αγίων*.  Καλή ανάλυση, κατανοητή και προσιτή στο κοινό σε όλα αυτά έχει κάνει ο Θεσσαλονικέας συγγραφέας, τουρκολόγος και δημοσιογράφος Ν. Χειλαδάκης στο αξιολογότατο βιβλίο του «Ανατολική αυτοκρατορία», όπου μιλάει και για τον σύγχρονο πόλεμο Ανατολής -Δύσης, ένα γνωσιολογικό, γνωσιοθεωρητικό πόλεμο στο βάθος.

Πολλά θα μπορούσα να ειπωθούν και τελείως άλλα ίσως επ’αυτών.Γεγονός είναι, ότι και εθνική συνέχεια υπάρχει (κατ’εξοχήν, θα έλεγα) στον ελληνισμό, όπως δέχονται οι περισσότεροι σοβαροί εθνολόγοι, ιστορικοί, κ.α. του εξωτερικού και φέρει ως κληρονομιά πάρα πολύ βαριές παρακαταθήκες, από τις σημαντικότερες που έχουν ποτέ εμφανιστεί. Ίσως για αυτό και ο Κλήμης ο Αλεξανδρείας μιλούσε κάπου για ειδική κλήση του ελληνισμού. Βεβαίως, όπως και στο εβραϊκό έθνος, η αξία μας βασίζεται στο άηθες ήθος(«οι πράξεις μας είναι η μόνη ιδιοκτησία», όπως έλεγε ο Χρυσόστομος) και το πνεύμα μας, όχι στην όποια και οσοδήποτε υψηλή καταγωγή μας, που παράγει απαιτήσεις, αφού γνωρίσαμε την αλήθεια περισσότερο.

Δεύτερο γεγονός είναι, ότι το έθνος(βλ. Αριστοτέλη, Ηρόδοτο, Θουκυδίδη) συγχέεται από πάρα πολλούς με το λατινικό natio (του 18ου αιώνα)! Αυτή η μετάφραση των αρχαίων ελληνικών όρων στην λατινική έχει προκαλέσει πάρα πολλά προβλήματα, όπως έλεγε και ο μέγιστος εκ των παρ’ημίν φιλοσόφων και δοκιμιογράφων Χρ. Μαλεβίτσης. Άλλο είναι ο Λόγος(που εμπεριέχει τα όριά του) και άλλο η Ratio, άλλο είναι το έθνος και άλλο το νεοφανές natio, άλλο είναι η κοινωνία και άλλο η societas, άλλο είναι η αλήθεια και άλλο η veritas(και άλλο η ρωσσική πράβντα, συμπληρώνω). Συνείδηση ελληνισμού, σε επίπεδο παιδείας ή καταγωγής, υπήρχε καθ’όλη την Αυτοκρατορία της Ρωμανίας, εξ ου και διδασκόταν στα σχολιά ο Έλληνας τω γένει ιερέας εθνικός το θρήσκευμα Πλούταρχος και όχι ο Βιργίλιος, ο Οράτιος, ο Σενέκας ή ο Κικέρων. Αυτή η συνείδηση ενισχύθηκε, όπως έλεγε και η Ε. Γ.-Αρβελέρ, μετά την Εικονομαχία, και έγινε «ελληνορθόδοξη», όπως γράφει κάπου. Τότε, λέει και ο Δ. Ζακυθηνός, είχαμε το Οικουμενικό Χριστιανικό Κράτος του Ελληνισμού. Ο δε Μπερντιάεφ στο «για την κοινωνική ανισότητα» γράφει, ότι οι «Βυζαντινοί» έβγαλαν τους τότε παγανιστές Ρώσσους από την βαρβαρότητα, δίνοντάς τους εκείνη την εποχή περίπου, την Ορθόδοξη πίστη και την ελληνική παιδεία.

Όσον αφορά δε ένα ορισμένο(διότι υπήρχαν πάρα-πάρα πολλών ειδών, βέβαια***) ρομαντισμό που οι αληθινοί, καθολικοί Φιλέλληνες όπως ο Λ. Γκεμερέυ μέμφονται, ζωγράφησε μία παραμορφωτική εικόνα του ελληνισμού και ιδιαίτερα του αρχαίου ελληνισμού. Σε αυτήν την παραμορφωμένη εικόνα οφείλονται και οι επιθέσεις προσώπων όπως ο Χάιντεγκερ στην αρχαία Ελλάδα ή του πρώιμου Γκαρωντύ που έγραψε το περίφημο εξαίρετο δοκίμιό του «Η Δύση είναι ένα ατύχημα».  Γεγονός αδιαμφισβήτητο είναι, ότι η πρώιμη νεωτερικότητα, δηλαδή τα δυτικά «ορθολογιστικά φώτα», τόνισε/αν περισσότερο σε επίπεδο κοσμοθεωρητικό τις έννοιες της Πατρίδας και της Δημοκρατίας, σε βαθμό που ο «αρχάγγελος της επανάστασης» της Γαλλίας Σαιν-Ζυστ(ο πρώτος συνοδοιπόρος και φίλος του «άφιππου Ναπολέοντα»  Μαξ. Ροβεσπιέρου) είχε θεωρητικά θεμελιώσει την Ιακωβινική Δικτατορία με μία αποφθεγματική λογική άρνησης της Δημοκρατίας για την σωτηρία της Πατρίδας. Αλλά έτσι, βέβαια, τα φώτα αυτά (των οψιμων αυτών «φωταδιστών») ξεθωριάζουν στα μάτια των πολλών και η δημιουργική («ρομαντική») αντίδραση στα φώτα που τελικά νίκησε εκεί όπου γεννήθηκαν αποκτά αίγλη…

*Αλλά, όπως έλεγε και ο Άγιος Νικόλαος Βελιμίβοβιτς στους «στοχασμούς περί καλού και κακού», ο Θεός είναι περισσότερο Θεός αγάπης παρά Θεός ισότητας.

**Εξαίρετες επισημάνσεις και παραθέματα σε όλα αυτά έχει δώσει και ο αείμνηστος Ι. Μ. Χατζηφώτης, π.χ. στο «Βυζάντιο και Εκκλησία», και πολλοί διδάχθηκαν αρρήτως από αυτόν, όπως έχω διαπιστώσει προσωπικά.

***αρκεί να δούμε την διαφορά μεταξύ του «προοδευτικού» γερμανικού ρομαντισμού του Χριστιανού Novalis και του όψιμου γερμανικού ρομαντισμού που προσβλέπει στο παρελθόν και το κύρος του με «νοσταλγία» επιστροφής.

Υ.Γ Για όλους αυτούς τους λόγους, μπορείτε να δήτε και να σκεφτήτε και την/επί της συλλογή/-ής υπογραφών που ξεκίνησε το περιοδικό Άρδην και η εφ. Ρήξη εδώ.

Εθνικής ταυτότητας ολίγιστα παραλειπόμενα ή περί πρωτοασηκρήτισσας του Υπ. [όχι εθνικής] Παιδείας(μέρος Α’)

Παρακολουθώ την σχετική συζήτηση με πολύ διαφέρον, που λέει και ο καταρρίψας τις επιστημονικότατες απόψεις του Φαλμεράγιερ* Κ. Παπαρρηγόπουλος, αεί πολλά διδασκόμενος. Όπως ξέρουμε, «κυκλοφόρησαν»  ποικίλες απόψεις της πρωτοασηκρίτισσας σε ιστολόγια τις οποίες, αντί να τις ασπαστή παρρησιαζόμενη, τις αρνήθηκε. Τα παραθέματα, τουλάχιστον τα περισσότερα, που και η ίδια και οι λοιποί ομοιδεάτες και προασπισταί καταχώρησαν, μάλλον εκθέτουν περισσότερο την συγγραφέα.

Πώς μπορώ, λοιπόν, να συμβάλω στον καιριότατο προβληματισμό αυτόν; Θα καταθέσω ορισμένα πενιχρά σχόλια:

1)Η εθνική ταυτότητα είναι, όντως, ρευστή, όπως λέει η κα Γ.Γ.(Θ. Δραγώνα), και, θα πρόσθετα, πολυσύνθετη, όπως έχει παρατηρήσει και ο Θ. Ζιάκας σε παληότερο βιβλίο του («Έθνος και Παράδοση»). Έχει, όμως, ένα σταθερό πυρήνα.** Αυτό, επειδή τον έχω διαβάσει σε μέρος ικανό, ο Παπαρρηγόπουλος το γνωρίζει. Τα παραδείγματα που θα μπορούσε κάποιος στο θέμα αυτό να καταθέση είναι πάρα πολλά.  Πολλάκις, είναι και υπολανθάνοντα. Η Εκκλησία του Δήμου, ας πούμε, με την Εκκλησία του Χριστού(οι συναζόμενοι λεγόντουσαν «εκκλησιαστές», όπως το βιβλίο της Π.Δ.) στην οποία παρατηρεί ο Χρυσόστομος την ισότητα και «ισηγορία»(πρβλ.: Λειτουργία εκ του λειτός-λαϊκός + έργον!) που δεν υπάρχει, όπως λέει, στο εκχριστιανιζόμενο-εξανθρωπιζόμενο Imperium Romanum της εποχής του.

2)Σε αυτήν την συνάφεια: Για τους Δυτικούς, Φράγκους ιδίως, μα και άλλους,  θα μπορούσε κανείς να θυμηθή την επανάληψη της άκρας βαρβαρότητας της ανύψωσης «γυναικαρίου τινός» στην Αγία Τραπέζα της Αγ. Σοφίας κατά την Άλωση της Πόλης το 1204. Οι πρόγονοι αυτοί των σημερινών Ευρωπαίων και Φράγκων ήσαν που έστησαν την θεά Λογική -Raison στην μορφή μίας πόρνης στην Αγ. Τράπεζα της Παναγίας των Παρισίων κατά την απαρχή της Ιακωβίνικης Δικτατορίας(1793). (Βεβαίως, κατόπιν, ο ονομασθείς και Στάλιν της εποχής, Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος κατείργησε αυτήν την λατρεία και εμφανίστηκε, μάλιστα, και ως ιερέας στην Fete de l’ Etre Supreme, εορτή της λατρείας του Υπέρτατου Όντος, του Οποίου την θρησκεία εγκαθίδρυσε επισήμως.)  Αν θυμηθ0ύμε δε τον (μεγάλο) Γάλλο πατριώτη Σατωμπριάν, θα σημειώσουμε σε αυτά, ότι η γαλλική-φραγκική ψυχή εκφράζεται τέλεια από τον Ναπολέοντα Βοναπάρτη(το σημειώνει σε απόφθεγμά του).

Ιδιαίτερα, οι Φράγκοι προ της εφαρμογής της αρχής των εθνοτήτων του εθνοκράτους, έχουν ένα μακρόχρονο «χριστιανικό βασίλειο», από τον βασιληά Κλοβίς ως τον «αδύναμο και ανίκανο» -και, κατά τους επικριτές του, υπεύθυνο για την ανατροπή του, άρα- Λουδοβίκο τον ΙΣΤ’ και οι δημοκρατικές αρχές χρωστάνε πολλά στον Χριστιανισμό, όπως αποδεικνύει και ο μέγας Γάλλος Lamennais.

"Τι να κάνουμε;"- εξ ου και ο τίτλος του βιβλίου του Λένιν για το κόμμα νέου τύπου

3)Χαρακτηριστικές επισημάνσεις πάνω στην ρωσσική ταυτότητα, αλλά και πάνω στην φραγκική και την γερμανική έχει κάνει ο εκ των μεγίστων φιλοσοφων του 20ου αιώνα(εμείς ξέρουμε, ένεκα των ιδεολογικών μηχανισμών, μόνο τον …Μισέλ Ονφρέ) Ορθόδοξος, δεδηλωμένος χριστιανός σοσιαλιστής και αναρχίζων-οικουμενίζων Νικολάι Μπερντιάεφ. Ως γνωστόν, έχει γράψει βιβλία για την «ρωσσική ιδέα», αλλά και «τις πηγές και το νόημα του ρωσσικού κομμουνισμού», ο οποίος χρωστά «περισσότερα στον Ιβάν τον Τρομερό παρά στον Μαρξ»(εξ ου και ο χαρακτηρισμός «κόκκινος Τσάρος» για τον Στάλιν). Ιδιαίτερα, σε ένα από τα πρώτα έργα του για τον Μπολσεβικισμό(εν αντιθέσει με τον «δυτικότροπο» Κομμουνισμό ως όρος), είχε γράψει το οργισμένο, ότι οι Μπολσεβίκοι «κατέστρεψαν την Ρωσσία, αλλά με ρωσσικό τρόπο». Είχε αναλύσει και την ακραιφνή ρωσσικότητα του Ντοστογιέφσκι, αλλά και αποφανθεί, ότι «οι Ρώσσοι είναι αποκαλυπτικοί(σ.φ.:Ορθόδοξοι) ή μηδενιστές». Ιδιαίτερα, ο μηδενισμός θεωρείται ευρύτερα ως ένα ρωσσικό φαινόμενο, με προέλευση τον αντίστροφο μηδενισμό της ασκητικής ρωσσικής Ορθοδοξίας(=ο Θεός-Χριστός είναι το παν, ο Κόσμος είναι το μηδέν). Δείτε εδώ την εθνική συνέχεια, παρά το ότι είναι δυσδιάκριτη. Ο ασκητισμός της Ρωσσικής Ορθοδοξίας φαίνεται στον Νετσάεφ, στην «κατήχηση του επαναστάτη» ιδιαίτερα, ενώ η αγιότητα στον Τσερνιτσέφσκι(βασικός λόγος για τον οποίον έμαθε ο Μαρξ την ρωσσική προς το τέλος της ζωής του), τον Ντομπρολιούμπωφ κ.α.

Αυτές, λοιπόν, οι θεμελιώδεις ομοιότητες και συνάφειες νομίζω, ότι υπάρχουν πάντοτε μέσα στην ζωή των εθνών που δεν προήλθαν από τεχνητή γένεση… Και η καταγωγή τους βρίσκεται του ενός μεν τουλάχιστον(μετά τον θεληματικό εκχριστιανισμό τους) στον Άγιο Βλαδίμηρο του Κιέβου(10ος αι. μ.Χ.), του άλλου δε στον βασιληά Κλοβίς(5ος-6ος αι. μ.Χ.).

*Το μεγάλο πρόβλημα είναι, ότι η πλέον, ίσως, εμβληματική μορφή της ελληνικής κομμουνιστικής(-μαρξιστικής; ) Αριστεράς, ο Άρης Βελουχιώτης, αναφέρεται στον «λόγο της Λαμίας» στον «έξυπνο»(=εξυπνάκια) Φαλμεράγιερ και το πώς απέδειξαν την ελληνικότητά τους οι ΕΑΜ-ικοί εν αντιθέσει με τα όσα δίδαξε αυτός και άλλοι. Από ό,τι φαίνεται, επηρεάστηκε πάρα πολύ κι’ αυτός από τους Ρομαντικούς του 19ου αιώνα. Βεβαίως, ο Ρομαντισμός συνιστά την υπέρβαση και την πραγμάτωση της προόδου εν σχέσει με τα «ορθολογιστικά( ; ) φώτα» του 18ου αιώνα, η οπισθοδρόμηση στα οποία είναι ακριβώς ό,τι λέμε αντίδραση.

**Πολύ χαρακτηριστικό είναι το εξής: πρώτος που αυτοαποκλήθηκε φιλόσοφος είναι ο Έλληνας Πυθαγόρας ο Σάμιος. Η αρχαιοελληνική φιλοσοφία, λέει ο πλατωνικός και μετά Χριστιανός συγγραφέας Κλήμης Αλεξανδρείας, είναι «ζήτησις αληθείας». Αυτή η ζήτηση της αλήθειας, που χαρακτήρισε καθοριστικά την ελληνική ταυτότητα και ιδιαιτερότητα, είχε ως αποτέλεσμα την αρχαιοελληνική θρησκευτικότητα, όπως και την εύρεσή της στο πρόσωπο του Χριστού, που είναι η εν σαρκί Παν-αλήθεια, όπως λένε και οι Χρυσόστομος και Αγ. Ι. Πόποβιτς. Εξ ου και ο Άγ. Αθανάσιος ο Πάριος μιλάει για την κατά Θεόν φιλοσοφία στην «Αντιφώνησίν» του. Εξ ου, δεύτερον, και ότι αρκετοί πρώτοι Χριστιανοί και ιδιαίτερα «Απολογητές»(=συντάσσοντες -υπερασπιστικές- πρεσβείες υπέρ Χριστιανών στους θεοποιημένους αυτοκράτορες κ.α.), φορούν το τριβώνιο του αρχαιοέλληνα φιλοσόφου δια βίου. Γιατί το φορούν; Διότι θεωρούν, ότι η Χριστιανοσύνη, η Χριστιανική πίστη, είναι η κατ’εξοχήν φιλοσοφία.

***σε μία εποχή όπου μεσουρανούσε η ασκητικότατη Αγία Γενεβιέβη των Παρισίων, που συμβούλευε και τον βασιληά να έχη πολιτική υπέρ των φτωχών και δυστυχισμένων