Χριστούγεννα: Ένα ‘μυστήριο κραυγής’

Τη στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο, το 12ήμερο των Χριστουγέννων είναι και φέτος εν εξελίξει. Όλες αυτές τις μέρες ανταλλάζουμε τις ευχές και τους πολυχρονισμούς μας και θ’
ανταλλάξουμε κι άλλους. Όσο όμως «χρόνια πολλά, με υγεία» -όπως καλοπροαίρετα ευχόμαστε ή μας εύχονται- και αν ζήσουμε, όσο δηλαδή και αν γίνουμε ακμαιότατοι
Μαθουσάλες που «χαίρουν άκρας υγείας» (πράγμα που είναι όντως ευκταίο), το «πρόβλημα» παραμένει: η ζωή του ανθρώπου στην παρούσα κατάσταση είναι πεπερασμένη και όχι άπειρη. Η αναχώρηση από αυτήν δηλαδή είναι βέβαιη και ωστόσο είναι ένα ζήτημα που «εξορκίζεται» με… φοβερούς όρκους. Η παρούσα ζωή μας στη γη, έτσι, σήμερα δείχνει να μοιάζει αρκετά με τη λογοτεχνική φαντασία του νεαρού Αμερικανού συγγραφέα Blake
Grouch στη σειρά βιβλίων -και τηλεοπτική σειρά- «Wayward Pines». Κατά τρόπο που
θυμίζει το -συνταρακτικότερο ακόμα- «Ζουν ανάμεσά μας» του Κάρπεντερ, η ζωή στη
φανταστική ορεινή αυτή κωμόπολη του (φερώνυμου) έργου καθοριζόταν από κάποιους
κανόνες, που τηρούνταν αυστηρά και απαρέγκλιτα, δια ροπάλου: «Μην προσπαθείς να
φύγεις», «Μη συζητάς το παρελθόν», «Δούλεψε σκληρά, να είσαι ευτυχισμένος, απόλαυσε τη ζωή σου [εδώ]…» Όπως φαίνεται, όλα αυτά ισχύουν κατ’ αντιστοιχία για την παρούσα ζωή.

Ο ορίζοντας είναι απόλυτα ενθαδικός. Αφορά δηλαδή απόλυτα το Εδώ και Τώρα, και το
γεγονός ότι το Επέκεινα είναι εξοστρακισμένο ακριβώς υπονομεύει καίρια το Εδώ και Τώρα
και τη βελτίωσή του, διότι η αλήθεια βρίσκεται «εκτός τόπου και χρόνου» (Wittgenstein).
Περιττό να το πούμε ότι η κατάσταση αυτή ελάχιστα θυμίζει τον ευαγγελισμένο κόσμο μιας
«ορθόδοξης χώρας». Ακόμα, ελάχιστα θυμίζει και τις φιλοσοφικές γνώμες της
προχριστιανικής αρχαιότητας, όπου είχαμε τον Πλάτωνα να κάνει λόγο για τους «Κωκυτούς
και Πυριφλεγέθοντες» στα πλαίσια μιας «αντίδοσης» που θα ερχόταν για τους πονηρούς
ανθρώπους στον Άδη, εξαίροντας και με αυτόν τον τρόπο την αρετή, που, όπως έλεγε, «είναι πολυτιμότερη από όλο το χρυσό πάνω στη γη και κάτω απ’ αυτήν». Και για αυτό, ευθύνη αναμφίβολα έχουμε και όσοι φέρουμε το Χριστιανικό όνομα.

Παράδοξο μυστήριο κραυγής

«Μυστήριον ξένον, ὁρῶ καί παράδοξον! οὐρανόν τό Σπήλαιον, θρόνον Χερουβικόν, τήν Παρθένον, τήν φάτνην χωρίον, ἐν ᾧ ἀνεκλίθη ὁ ἀχώρnτος, Χριστός ὁ Θεός…»
Όλοι ξέρουμε νομίζω το παραπάνω πολύ χαρακτηριστικό απόσπασμα από την Υμνογραφία
των Χριστουγέννων. Η γέννηση του Χριστού είναι κάτι εντελώς παράξενο και παράδοξο, που δε μπορεί με τίποτα να εξαντληθεί ή αναλυθεί σε ρητορικά σχήματα ή φιλοσοφικές θέσεις.

Κατά κακή μας τύχη, πολλοί ξέρουν σήμερα τον Ιγνάτιο τον Θεοφόρο βασικά από τις
ιερατικές συνάξεις εκείνες όπου οργανωσιακοί (αν όχι και άλλοι) δεσποτάδες κανοναρχούν
τις απόψεις τους και «νομοθετούν» περί της αδιάκριτης υπακοής στον Επίσκοπο. Ο άγιος
Ιγνάτιος όμως μίλησε επίσης για το «τι σημαίνει Επίσκοπος» («οίον δει είναι τον
Επίσκοπον»), όπως και για τις συνέπειες ακολούθησης οποιωνδήποτε απείρων -του Θεού και
της Χάρης του- κληρικών (πρβλ. «εάν τυφλός οδηγή τυφλόν…»). Επίσης, συνέταξε ίσως τις
πρώτες στη Χριστιανική Γραμματεία –και υπέροχες- ευχές προς Αντιοχαίους νεονύμφους,
στις οποίες άλλωστε αναφέρεται στα εξαιρετικά βιβλία του περί γάμου και ο μεγάλος
ερευνητής θεολόγος Νικόλαος Μπουγάτσος. Επίσης, για να πάμε στο θέμα μας, ο άγιος
Ιγνάτιος χαρακτήρισε τον «τόκο της Μαρίας», δηλαδή τα Χριστούγεννα, ως μυστήριον
κραυγής, ο εν ησυχία Θεού επράχθη. Ένα εμφανώς παράδοξο μυστήριο κραυγής, το οποίο
συντελέστηκε μέσα στην σιωπή του Θεού. Η κραυγή εννοιολογικά είναι μια πολύ δυνατή,
άναρθρη φωνή, που οφείλεται στην ένταση του συναισθήματος. Τι μπορεί όμως θεολογικά
να σημαίνει αυτό το μυστήριο κραυγής;

Ο αντιπολιτευόμενος Θεός

Ο π. Γεώργιος Μεταλληνός, σε μια παλιότερη ομιλία του, ερμηνεύει τη φράση αυτή ως
κραυγή επαναστατική. Είναι γεγονός πως ο Θεός νοείται από διάφορους ούτε λίγο ούτε πολύ
ως ένα μεγάλο αφεντικό στο οποίο πρέπει να πειθαρχήσουμε, ώστε να μη μας «στείλει» ο
ίδιος στην Κόλαση. Και πώς συμβιβάζεται αυτό με ένα Θεό που σε αγαπάει, θα διερωτηθεί ο
Αμερικανός κωμικός George Carlin; Έχει δίκιο: το να σε στείλει ο Θεός στην (αιώνια)
κόλαση εν είδει δίκαιης τιμωρίας επειδή παραβίασες κάποιους κανόνες, έστω θεϊκούς, δε
συμβιβάζεται με κάποιον που αγαπάει. Πολύ περισσότερο δε συμβιβάζεται με τον Θεό ως
αυτοευσπλαχνία, ως πηγή της ευσπλαχνίας, όπως τον ξέρουμε από τα ορθόδοξα θεολογικά
γράμματα. Ο άνθρωπος δε γίνεται «δούλος του Θεού», επειδή ο Θεός θέλει υπηρέτες, επειδή
θέλει κάποιον να τον φοβάται ή έστω να τον «σέβεται». Όπως γράφει ο Παύλος Ευδοκίμωφ,
«το ιερό ρίγος σώζει τον κόσμο από την ανοστιά του και η τελεία αγάπη βάλλει έξω τον φόβο».

Ο Θεός δεν ψάχνει τέτοιου είδους φόβο. Αντίθετα, είναι στην παράδοσή μας ο τρελά
ερωτευμένος, ο «μανικός (και ταυτόχρονα νηφάλιος) εραστής». Και ο αληθινά ερωτευμένος
δεν αγαπάει με σκοπό την υποδούλωση αλλά αντίθετα επιθυμεί, για να θυμηθούμε τον
Σαίξπηρ στον «Ρωμαίο και Ιουλιέτα», την «ανταγάπη», την ελεύθερη ανταπόκριση στον θερμό έρωτά του. Επειδή όμως ο σκοπός του Θεού είναι η μοιρασιά όσων είναι κατά χάρη, η μοιρασιά της μακαριότητάς του, δέχεται να νοηθεί και ως αφέντης, ως Κύριος, που κάποιος ακολουθεί επειδή φοβάται ή φοβάται τι θα γίνει αν απομακρυνθεί από αυτόν (=η Κόλαση).

Επίσης, δεν είναι ο Θεός το μεγάλο αφεντικό, ο «άρχοντας του κόσμου τούτου». Ο Χριστός
δέχεται τον πειρασμό της εξουσίας στην έρημο. Η Καινή Διαθήκη ευρύτερα θα ονομάσει ως
«άρχοντα του κόσμου τούτου» το διάβολο, έστω κι αν ο Χριστός νίκησε την τυραννία του
πάνω στο ανθρώπινο είδος με την Ανάσταση και με τη βοήθεια του Παράκλητου, του
παρηγορητικού Πνεύματος που μπαίνει στην Ιστορία αμέσως μετά, του δίνει τη δυνατότητα
να γίνει κύριος του εαυτού του και η καλύτερη εκδοχή του εαυτού του, αυτοκράτορας. Ο
άγιος Ιγνάτιος λοιπόν μας μιλάει γενικά για ένα Θεό αντιπολιτευόμενο στην εξουσία του
διαβόλου, που μάλιστα καταρτίζει και επαναστατικά σχέδια εναντίον του άρχοντα του
κόσμου τούτου, με σκοπό την κατάλυση της τυραννίας του.

Μας μιλάει όμως στη ρήση του αυτή και για τα βασικότερα γεγονότα της θείας οικονομίας,
δηλαδή του σχεδίου του Θεού για τη σωτηρία του ανθρώπου και της κτίσης, ως ένα σιωπηρό
μυστήριο κραυγής. Ως ένα σχέδιο που γίνεται μέσα στην σκοτεινή, σιωπηρή κατοικία του
(Ψαλμ. 18:11), από την ένταση, τον «τρόμο» και τον πόνο μιας –ωστόσο- μη-εμπαθούς και
ελεύθερης (όχι «κτητικής», ασφυκτικής) αγάπης.
Ευχόμαστε κάποτε οι άνθρωποι στη χώρα μας και ευρύτερα να φτάσουν να γνωρίσουν αυτές
τις θεμελιώδεις αλήθειες σε επίπεδο θεολογικής κατάρτισης. Πιο πολύ όμως ευχόμαστε εμείς
οι λεγόμενοι Χριστιανοί να μπορέσουμε να τη βιώσουμε κατά δύναμιν και να τη
μεταδώσουμε στον κόσμο εμπειρικά, μέσα από τις εκδηλώσεις της έμπονης αγάπης και της
εν γένει εσωτερικής ζωής μας.

YΓ. Πρώτη δημοσίευση: Αντίφωνο, 07/01/2023: https://antifono.gr/xristougena_kravgi/

ΥΓ 2. Καλά Χριστούγεννα σε όλους! Κάθε καλό σε όλους και στους πιστούς με πλούσια τη Χάρη! 

Ετικέτες: Αντίφωνο, Μυστήριο κραυγής, Χριστούγεννα