Ευρωπαϊκή παράδοση και «εξευρωπαϊσμός» της ελληνικής κοινωνίας

Το παρακάτω κείμενο συνιστά μέρος ευρύτερου κειμένου που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Χριστιανική» της 06/10/2016. Θεωρώ ότι εισκομίζει ένα ενδιαφέροντα προβληματισμό γύρω από την διάσταση της ευρωπαϊκής παράδοσης και του έκπαλαι περιλάλητου «εξευρωπαϊσμού της ελληνικής κοινωνίας»

Ευρωπαϊκή παράδοση και εξευρωπαϊσμός

Τα προτάγματα του εξευρωπαϊσμού ή εκσυγχρονισμού της κοινωνίας διαπερνούν όλο το πολιτικό φάσμα, και πολύ συχνά είναι απροσδιόριστα και συνθηματολογικά, τουλάχιστον τόσο όσο και αυτά τα πιο πεπαλαιωμένα και παρωχημένα, παλιοκαιρισμένα του «ελληνοχριστιανικού πολιτισμού», όπως είχε επισημάνει ο μεγάλος Έλληνας λογοτέχνης και γενάρχης της γενιάς του ’30 Γιώργος Θεοτοκάς. Η ευρωπαϊκή παράδοση είναι πολυσύνθετη, έχει πολλά υφάδια που την αποτελούν, άλλα χονδρότερα και άλλα ψιλότερα.
Επίσης πολλοί θεώρησαν ή επιχείρησαν να ισχυριστούν ότι την εκφράζουν ή ενσαρκώνουν. Ο μεγάλος ρωμαιοκαθολικός Γερμανός εκπρόσωπος του κινήματος του Ρωμαντισμού του 19^ου αιώνα Νοβάλις έγραψε το περιβόητο βιβλίο του «Χριστιανοσύνη ή άλλως Ευρώπη», συνδέοντας έτσι πολύ ισχυρά ή ταυτίζοντας ακόμη την ευρωπαϊκή παράδοση με έναν ρομαντικής ερμηνείας χριστιανισμό. Ευρωπαϊκή είναι και η δυτική μεσαιωνική παράδοση, που εισήγαγε σε γνωσιολογικό επίπεδο και τον ορθολογισμό- ο Ζακ λε Γκοφ ισχυρίζεται άλλωστε ότι κατά τον Μεσαίωνα γεννήθηκε η Ευρώπη. Ευρωπαϊκός είναι και ο αστικός διαφωτισμός και εγκυκλοπαιδισμός που κατάγεται από τους Βολταίρο και Ντιντερό αντίστοιχα, ευρωπαϊκός είναι ο καπιταλισμός(ο Άνταμ Σμιθ καταγόταν από την Σκωτία), γέννημα του «επιστημονικού πολιτισμού της Ευρώπης» χαρακτήριζε ο Σεφέρης τον ναζισμό, και παρόμοια τοποθετούνταν και η γερμανική Σχολή της Φραγκφούρτης χαρακτηρίζοντάς τον απόληξη του ευρωπαϊκού διαφωτισμού. Επίσης, ευρωπαϊκός είναι και ο σοσιαλισμός του Φουριέ(γαλλικός), του Σαιν-Σιμόν ή του Καρλ Μαρξ. Τίθεται λοιπόν το ερώτημα ποια είναι εκείνη η πτυχή του ευρωπαϊκού πολιτισμού που εάν εσωτερικευθεί θα επιφέρει τον περιπόθητο «εξευρωπαισμό της ελληνικής κοινωνίας» και πολιτείας.

Το ανήκειν, η παρακμή και ο αλιγάτορας

Σε κάποια παλαιότερη ανάρτηση του ιστολογίου, είχαμε διατυπώσει την άποψη ότι ένα μέρος της σύγχρονης παρακμής (…των κοσμοθεωριών, του πνεύματος, των ηθών, του έρωτα κ.λπ., κ.λπ.) οφείλεται στην ακατανίκητη τάση του ανθρώπου να ανήκει κάπου. Μάλιστα να ανήκει χωρίς να πιστεύει και χωρίς να έχει πειστεί για αυτό το κάπου. Αν υποθέσουμε επιπλέον πως υπάρχουν δύο κύριες και βασικότατες τάσεις, εκ των οποίων την μία μπορούμε να ονομάσουμε «mainstream» και την άλλη «εναλλακτική», υπάρχουν μόδες και  εξ ίσου ίσως και στην εναλλακτική τάση, οι οποίες, σαν μαγνήτες, και παρά την πραγματική τους αξία, θέλγουν και μαγνητίζουν. Το ίδιο φυσικά ισχύει και για την Εκκλησία.
Κοιτάζοντας κανείς γύρω του, νομίζω και έχω τη γνώμη ότι διαπιστώνει πως μια από τις βασικότερες και πιο βαθιές αιτίες της συνολικότερης παρακμής μας είναι αυτή. Η πειθάρχηση δηλαδή στην όποια μόδα, σε ένα περιρρέον, ας πούμε, σχήμα συμπεριφοράς και νοοτροπίας, το οποίο, για να θυμηθώ κάποια αλληλογραφία του αγ. Θεοφάνη του Έγκλειστου που αναφερόταν στην ζωή σε μια ρωσική μεγαλούπολη, επιβάλλεται και δη μυστηριωδώς: Οι άνθρωποι που βρίσκονται υπό την κατοχή του δεν γνωρίζουν ούτε πώς ξεκίνησαν να συμμορφώνονται με αυτό το σχήμα ούτε γιατί ούτε την προέλευσή του, αλλά ούτε μπορούν (ή θέλουν) και να βγουν από την κατοχή αυτή και να «δραπετεύσουν», όπως περίπου γράφει μια νέα κοπέλα σχετικά στον ρώσο άγιο…
Μια ειδικότερη και συμπληρωματική, θα έλεγα, μορφή αυτού του προβλήματος είναι ο «αλιγάτορας». Είναι, δηλαδή, το πρόσωπο που, εκμεταλλευόμενο την εθελοδουλία και αφιλελευθερία των (σημερινών) ανθρώπων, με διάφορες και αξιοθαύμαστης ποικιλότητας και επινοητικότητας μεθόδους, κατορθώνει να επιβάλλεται πάνω στις ψυχές και τις συμπεριφορές των άλλων, «αξιοποιώντας» κατάλληλα όλα τα μέσα. Τα μέσα όπως το αξίωμα, το διακόνημα, η κοινωνική θέση, η κοινωνική υπόληψη, η γνωσιακή «σκευή» του, η προσποίηση και ο θεατρινισμός και άλλα τέτοια πολλά…