Ο «επιστημονικός μύθος»

“Ο φασισμός είναι η αλήθεια ολόκληρης της προσπάθειας του αστικού Διαφωτισμού από την εποχή του Βάκωνα να απελευθερώσει τον άνθρωπο από τα δεσμά της προκατάληψης”. είχε γράψει κάπου ο μεγάλος κοινωνιολόγος Goran Therborn.

Ένας άλλος μεγάλος, Αριστερός επίσης, κοινωνιολόγος της σχολής της Φραγκφούρτης, ο Μαξ Χορκχάιμερ, είχε πει σε συνέντευξή του στο περιοδικό Spiegel (1970):

«Οι θετικιστές συγκεκριμένα διευκρινίζουν ότι από τη θέση του θετικισμού καμία ηθική πολιτική δε μπορεί να εξαχθεί. Επιστημονικά μιλώντας, το μίσος δεν είναι κατώτερο της αγάπης, παρά όλη την κοινωνική και λειτουργική διαφορά τους. Δεν υπάρχει κανένας επιστημονικός λόγος γιατί δεν θα έπρεπε να μισώ, εφόσον δεν υπάρχουν για μένα μειονεκτήματα στην κοινωνία».
(Μαξ Χορκχάιμερ)

Ο φασισμός, στην πραγματικότητα, και ο ναζισμός, ήταν η πραγμάτωση του βαθύτερου «μηδενιστικού» σπέρματος της αστικής ιδεολογίας από την εποχή του «Διαφωτισμού». Πίσω από μια συναισθηματική ρητορική, υπήρχε ένας ακραίος ορθολογισμός και θετικισμός, μαζί με μια ειδωλοποιημένη επιστήμη, που κατέληγε να θεωρεί ένα νεκρό ανθρώπινο σώμα ακριβώς ένα άθροισμα από υλικά για τη βιομηχανία.

Για να πάμε στον τίτλο, ας ανατρέξουμε λιγάκι στην ιστορία των ιδεών, αυτό που ονομάζουμε «επιστημονικό μύθο», δηλαδή αυτό που λέει ο Νικολάι Μπερντιάγεφ «επιστημονισμό». Η ιστορία των ιδεών πολύ χονδρικά χωρίζεται σε ορισμένες περιόδους: κάποιοι θεωρούν πως σήμερα –και μετά το 1960 πάνω-κάτω- είμαστε στην περίοδο του μεταμοντερνισμού. Άλλοι κάνουν λόγο για μια ύστερη ή ρευστή νεωτερικότητα. Αυτό πάντως που είναι βέβαιο είναι πως η εποχή που η επιστήμη είχε αντικαταστήσει ουσιαστικά τη θρησκεία ως πανάκεια του ανθρώπινου γένους δεν υπάρχει πλέον. Ή μήπως υπάρχει;

Στη χώρα μας που «δεν πέρασε Διαφωτισμό», ορισμένοι, ιδιαίτερα διανοούμενοι που περιστοίχιζαν το δεξιό πλέον Πασόκ του κ. Σημίτη, ο Ν. Δήμου, αλλά και ορισμένοι από τους φανατικότερους «φονταμενταλιστές της αγοράς» της πολιτικής όπως ο κ. Αλέκος Παπαδόπουλος που επιθυμούσε, όπως δήλωνε μέχρι πρότινος, «καθολικές ιδιωτικοποιήσεις» (!), από τη δεκαετία ειδικά του 1990, φρόντισαν να διαδίδουν τον παρωχημένο «διαφωτισμό» τους στον διψασμένο τότε «βλαχοευρωπαίο» Νεοέλληνα, του οποίου η υστέρηση εκδηλωνόταν εκτός από όλα τα άλλα στο ότι είχε φιλότιμο, ήθος, ιδεολογία ενώ είχε επικρατήσει το πολυθρύλητο εκείνο μεταμοντέρνο τέλος των ιδεολογιών.

Aναμφισβήτητα, η επιστήμη στην καθαρή, υγιή της μορφή, ως γνώση του κτιστού, έχει πολλαπλή αξία. Η επιστήμη όμως είναι κατεξοχήν «αντισύγχυση», όπως θα έλεγε και ο μεγάλος κοινωνιολόγος Βασίλης Φίλιας. Επίσταμαι σημαίνει γνωρίζω κάτι με σαφήνεια και εις βάθος. Για αυτό το λόγο και η πραγματική επιστήμη δε μπορεί να δώσει καρπούς απόλυτους, γνώσης απόλυτης, απαρασάλευτης, ισχύουσας εις το διηνεκές. Ο Φρόυντ έλεγε ότι ο «δικός μας θεός, ο θεός λόγος» (με μικρό «λ») δεν είναι σε θέση να οδηγήσει σε μεγάλες αποκαλύψεις. Ένας πραγματικός επιστήμονας έτσι γνωρίζει ότι τους –πολύ συχνά καταλυτικούς- περιορισμούς της έρευνάς του. Σκληρή επιστήμη είναι μόνο τα μαθηματικά, όπως έχει –όχι άστοχα- ειπωθεί. Με δεδομένο για παράδειγμα ότι πολλές επιστήμες κάνουν χρήση της στατιστικής συμπερασματολογίας ή επαγωγικής/εκτιμητικής στατιστικής, ένας έντιμος επιστήμονας γνωρίζει ότι μπορεί μόνο να μιλήσει για ευρήματα που είναι συνεπή ως προς τη μία ή την άλλη θεωρία. Μπορεί, για παράδειγμα, να εικάσει κάποια σχέση αιτίου-αποτελέσματος αλλά στη στατιστική μιλάμε για αιτιότητα κατά Granger, που είναι στην πραγματικότητα προήγηση και όχι σχέση αιτιώδης.

Συμπερασματικά, όπως ο Ν. Ψαρουδάκης έκανε λόγο για τον αστοχριστιανισμό, έτσι υπάρχει η αστική επιστήμη, δηλαδή η «κυρίαρχη επιστήμη», που δεν είναι καθόλου η στέρεη, καλά τεκμηριωμένη γνώση αλλά έχει να κάνει με την υστερόβουλη προσπάθεια χειραγώγησης και εκμετάλλευσης του μέσου ανθρώπου. Χρέος όλων η αμφισβήτηση και η επαναθεμελίωση.

Ετικέτες: ρευστή νεωτερικότητα, ψευδοεπιστήμη, ύστερη νεωτερικότητα, αστική επιστήμη, επιστήμη