Η διδασκαλία των Τριών Ιεραρχών: «Υπερδημοκρατία», θεσμός εξουσίας, πολιτικοί άρχοντες και κοινωνικό ιδανικό

Το μήνυμα των Τριών Ιεραρχών σήμερα* [Από την εκδήλωση της εφ. Χριστιανική στις 03/02/2016 στην Θεολογική Σχολή ΑΠΘ]

1.«Υπερδημοκρατία», θεσμός εξουσίας και πολιτικοί άρχοντες

 

Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος στρέφοντας το βλέμμα του προς τον τρόπο ορθής διοίκησης και άσκησης εξουσίας δίνει ως παράδειγμα τον Απόστολο Πέτρο. Θρησκευόμενοι άνθρωποι στρέφονται εναντίον της δημοκρατικότητας, αλλά η πρακτική που προτείνει ονομάζεται από τον μεγάλο και πολυγραφότατο θεολόγο και συγγραφέα Νικόλαο Μπουγάτσο «υπερδημοκρατία». Γράφει:

«Δες αυτόν [τον Απόστολο Πέτρο] πώς κάνει τα πάντα με την κοινή γνώμη όλων. Τίποτα σαν αφέντης, τίποτα σαν άρχοντας… «Άνδρες, λέει, αδελφοί». Εάν ο Κύριος κάλεσε αυτούς αδελφούς, πολύ περισσότερο αυτός. Για αυτό και όταν όλοι ήσαν παρόντες αναφωνεί αυτό το πράγμα. Ιδού της Εκκλησίας το αξίωμα και η αγγελική κατάσταση. Κανένας εκεί δεν διαφέρει σε τίποτα, ούτε ο άνδρας ούτε η γυναίκα. Το ίδιο επιθυμώ για την Εκκλησία και σήμερα». «.(Αγ. Ιωάννης Χρυσόστομος, J.P. Migne, τόμος 60, 36)

Αλλού γράφει τα εξής: «Ο μεν πολιτικός(έξωθεν) άρχοντας, επειδή εξουσιάζει με τον νόμο και την ανάγκη, κατά εύλογο και φυσικό τρόπο δεν γίνεται κοινωνός της γνώμης των αρχόμενων° εντούτοις, αυτός ο οποίος οφείλει να άρχει ανθρώπων με την θέλησή τους και που γνωρίζουν ότι η εξουσία του δόθηκε ως χάρη(χαριστικά), αν παγιώσει μια τέτοια ρύθμιση αυτού του πράγματος, δηλαδή να κάνει τα πάντα από την δική του γνώμη και να μη δίνει τον λόγο σε κανένα, τότε έχει κάνει την επιστασία του τυραννικότερη παρά δημοκρατικότερη».

Εδώ ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος και οι Τρεις Ιεράρχες ευρύτερα συναντώνται και με μεταγενέστερους Πατέρες της Εκκλησίας όπως ο Φώτιος ο Μέγας(810-891) ο οποίος στην επιστολή του καλεί τον Βούλγαρο Αυτοκράτορα Βόρι να αναζητήσει τρόπους, ώστε να καταστήσει τους πολίτες του «συμμέτοχους στην εξουσία». Αυτή την συμβουλή φαίνεται πως εφαρμόζει ο (μεταξύ των αγίων) Αυτοκράτορας Ιωάννης Βατάτζης(1193-1254) ο οποίος, χωρίς να εκριζώσει το ρωμαϊκό πρότυπο πολιτικής διοίκησης που συνέχιζε στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία, είχε, σύμφωνα με τον μαρξιστή ιστορικό Γ. Κορδάτο, εγκαθιδρύσει «ένα καθεστώς συγκεντρωτικής δημοκρατίας».

Απευθυνόμενος τώρα στον Απόστολο Παύλο, ο Χρυσόστομος λέει, διερμηνεύοντας τα γνωστά χωρία του προς τους νομικιστές Ρωμαίους περί εξουσίας:
«Τι λες; Κάθε λοιπόν πολιτικός άρχοντας έχει χειροτονηθεί από τον Θεό; Δεν ισχυρίζομαι αυτό, λέει° γιατί δεν είναι ο λόγος μου αυτός για τον καθένα άρχοντα ξεχωριστά, αλλά περί του πράγματος(της εξουσίας). Γι’ αυτό δεν είπε: «δεν υπάρχει άρχοντας, παρά από τον Θεό», αλλά κάνει λόγο για το πράγμα». (Ν. Μπουγάτσου, «Κοινωνική διδασκαλία Ελλήνων Πατέρων», άγ. Ιωάννης Χρυσόστομος, Λ1646)

Το σημείο αυτό έρχεται να συμπληρώσει ο Μέγας Βασίλειος, ο οποίος στο έργο του με ονομασία «Όροι» γράφει τα εξής: «Πρέπει να υποτάσσεσθε σε ανώτερες δυνάμεις, οι οποίες δεν εμποδίζουν την εφαρμογή της εντολής του Θεού». Κάτι πολύ παρόμοιο προτρέπει και ο άγ. Οικουμένιος, ο οποίος δίδασκε την υπακοή «εν οις αν εντολή Θεού μη εμποδίζηται», δηλαδή στα σημεία εκείνα που δεν εμποδίζεται η εφαρμογή των εντολών του Θεού. Τέλος, ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος διδάσκει τα εξής περί ελευθερίας στον λόγο του «Περί αρετής και κακίας»:

«Ας υποθέσουμε ότι υπάρχει ένας βασιλιάς πονηρός και ένας πολίτης χρηστός(καλός)° ας δούμε ποιου είναι κύριος ποιος και πού λάμπουν τα της δεσποτείας° και ποιος αυτός που εξουσιάζει και ποιος που εξουσιάζεται. (…) Προστάζει ο βασιλιάς στον πολίτη κάτι πονηρό και τελείως εσφαλμένο° τι λοιπόν θα κάνει ο καλός πολίτης και υπήκοος; Όχι μόνο δεν θα κινηθεί ούτε θα υπακούσει, αλλά θα προκαλέσει και τον προστάζοντα να τον φυλακίσει με βίαιο τρόπο, εάν θέλει για το συγκεκριμένο, ακόμη και αν θα πρέπει να πεθάνει. Ποιος είναι λοιπόν ο ελεύθερος; Αυτός που κάνει αυτό που επιθυμεί ή αυτός που καταφρονείται από τον υπήκοο;»

 

2. Ιδανικό κοινωνικό

Είναι η κοινοκτημονική κοινωνία, με κοινή ιδιοκτησία και χρήση, όπου εφαρμοζόταν το ευαγγελικό ρητό των «Πράξεων»(κεφ. 2): «από τον καθένα με βάση τις δυνάμεις του, στον καθένα με βάση τις ανάγκες του». Αυτή η κοινωνία έχει ως υπόδειγμα την ιεροσολυμίτικη κοινότητα των τρισιχιλίων, αλλά τηρεί ως ορόσημα και «διηγήσεις» των μη-Χριστιανών και την κοινοχρησία των αγαθών που παρατηρείται ακόμη και στα άλογα ζώα:

«Λαοί, ακούστε· χριστιανοί, δώστε προσοχή, διότι αυτά τα λέει ο Κύριος(…) Να μην φανούμε οι λογικοί άνθρωποι σκληρότεροι από τα άλογα ζώα. Διότι εκείνα χρησιμοποιούν από κοινού όσα φυτρώνουν εκ φύσεως στην γη.Και των προβάτων τα κοπάδια βόσκουν στο ίδιο και το αυτό βουνό και πάμπολλα άλογα μοιράζονται την ίδια πεδιάδα και όλα τα είδη των ζώων μεταξύ τους έτσι παραχωρούν το ένα στο άλλο την απαιτούμενη απόλαυση των τροφών. Μόνο εμείς οι άνθρωποι κάνουμε δικά μας τα κοινά και κατέχουμε για τον εαυτό μας αυτά που ανήκουν στους πολλούς. Ας ντραπούμε των εθνικών τις φιλάνθρωπες διηγήσεις. Σε μερικούς από αυτούς κάποιος φιλάνθρωπος νόμος προέβλεπε ένα τραπέζι και κοινά τρόφιμα και θεωρούσε το λαό σαν μία πολυάνθρωπη οικογένεια.

Ας αφήσουμε όμως τους εθνικούς κι ας έρθουμε στο παράδειγμα των τριών χιλιάδων· ας γίνουμε ζηλωτές της οργάνωσης των πρώτων χριστιανών, όπου όλα σ’ αυτούς ήταν κοινά(Πραξ. 2, 44): η ζωή, η ψυχή, η συμφωνία, το κοινό τραπέζι, η αδιαίτερη αδελφοσύνη, η ανυπόκριτη αγάπη, που ένωνε τα πολλά σώματα σε ένα και συνάρμοζε τις διάφορες ψυχές σε μια ομόνοια».
Αυτή η κοινωνία υποστηρίζεται με μεγάλη έμφαση και από τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο, όπου σχολιάζει τα κεφάλαια των «Πράξεων των Αποστόλων» που αναφέρονται στην πρώτη χριστιανική κοινότητα των Ιεροσολύμων:
«…Ήταν τόση η προθυμία με την οποία έδιναν (όσοι είχαν περιουσίες), ώστε δεν υπήρχε ούτε ένας φτωχός (στην πρώτη χριστιανική κοινότητα των Ιεροσολύμων). (…)Την ανωμαλία της άνισης κατανομής των αγαθών την είχαν εξαφανίσει από ανάμεσά τους και ζούσαν με μεγάλη αφθονία αγαθών. (…)ώστε η κατανάλωση να γίνεται από αγαθά που ανήκαν πια σ’ ολόκληρη την κοινότητα και όχι από δικά τους. Αυτός ο τρόπος, εκτός των άλλων, τους βοηθούσε και στο να μην υπερηφανεύονται. Αν και σήμερα γινόταν το ίδιο, θα ζούσαμε πιο ευτυχισμένοι και οι πλούσιοι και οι φτωχοί. (…)
(…) Πόσες δεκάδες χιλιάδες λίτρες χρυσάφι συγκεντρώθηκε, πόσος δε είναι ο αριθμός των φτωχών; Δε νομίζω περισσότεροι από πενήντα χιλιάδες. Για να τρέφονται λοιπόν αυτοί καθημερινά, πόση αφθονία μέσων θα υπήρχε! Αν μάλιστα η διατροφή ήταν κοινή και λειτουργούσαν συσσίτια, δεν θα χρειάζονταν και πολλά έξοδα. Τι όμως, θα μου πείτε, θα κάναμε, όταν θα ξοδεύονταν τα χρήματα; Όμως νομίζετε πως θα ήταν ποτέ δυνατό να ξοδευτούν; Δεν θα μας χορηγούσε ο Θεός τη χάρη του, ικανή ν’ αναπληρώσει ποσόν άπειρες φορές μεγαλύτερο απ’ αυτό; Δεν θα ξεχυνόταν δηλ. πλουσιοπάροχα πάνω σε μια τέτοια κοινωνία η χάρη του Θεού; Τι θα προέκυπτε λοιπόν; Δεν θα ‘χαμε μετατρέψει τη γη σε ουρανό;
(…)Έτσι ζουν σήμερα στα μοναστήρια, όπως παλιότερα οι πιστοί. Ποιος λοιπόν πέθανε από την πείνα; Ποιος δεν τράφηκε με αφθονία πολλή; Κι όμως, σήμερα, οι άνθρωποι φοβούνται αυτή τη ζωή περισσότερο, παρά το να πέσουν σε πέλαγος άγνωστο και απέραντο. Αν όμως την είχαμε δοκιμάσει, σίγουρα θα τολμούσαμε να την εφαρμόσουμε. Πόση χάρη κι από την πλευρά του Θεού θα μας συνόδευε! (…)Και ποιος θα παρέμενε τότε ειδωλολάτρης; Εγώ, τουλάχιστο, νομίζω κανένας κι έτσι όλους θα τους αποσπούσαμε από την ειδωλολατρία και θα τους προσελκύαμε με το μέρος μας.
Όμως αν προχωρούμε σ’ αυτήν την κατεύθυνση προοδευτικά, πιστεύω πως με τη χάρη του Θεού κι αυτό που τώρα μας φαίνεται ακατόρθωτο, θα γίνει. Μόνο πιστέψτε στα λόγια μου και θα πραγματοποιήσουμε σταδιακά το κατόρθωμα αυτό. Κι αν ο Θεός μού δώσει ζωή, πιστεύω ότι σύντομα θα σας οδηγήσω σ’ έναν τέτοιον τρόπο συμβίωσης.
(11η ομιλία «Εις τας Πράξεις», αγ. Ιωάννη του Χρυσοστόμου (Ε.Π.Μ. 60, 96-98))

Σε άλλη ομιλία του (10^η εις την Α΄προς Κορινθίους), επιθέτει στα προηγούμενα και τα εξής:

«Επειδή δηλαδή τα χρησιμοποιείς εγωιστικά και ισχυρίζεσαι ότι τα υπάρχοντά μου είναι δίκαιο να διατεθούν για τη δική μου αποκλειστικά απόλαυση, για τούτο τα αποκαλώ ξένα. Κοινά δηλ. είναι, δικά σου και του συνανθρώπου σου, όπως ακριβώς είναι και ο ήλιος και ο αέρας και η γη και όλα τ’άλλα φυσικά αγαθά».
Τα αγαθά λοιπόν είναι κοινά ούτως ή άλλως, και το ιδεώδες κοινωνικό/οικονομικό πρότυπο καθιστά αυτή την αλήθεια και κοινωνική πραγματικότητα.

 

*Πηγή: http://www.xristianiki.gr/anexartetes-enotetes/nea-apophaseis/treis_ierarxe.html

Ετικέτες: πολιτική εξουσία, πολιτικοί άρχοντες, υπερδημοκρατία, Τρεις Ιεράρχες, δημοκρατικότητα, κοινωνικό ιδανικό