Παραλειπόμενα για τον Πατροκοσμά

Ο Άγιος Κοσμάς με τον χαρακτηριστικό του σταυρό

Στις 24 του Αυγούστου, δηλαδή πριν έξη μόλις ημέρες, ήταν η μνήμη του Ισαποστόλου του Χριστού Αγ. Κοσμά του Αιτωλού. Συχνά, κανείς, διαβάζοντας και ακούγοντας τα πολυποικίλα αφιερώματα που επιφυλάσσουν διάφοροι (“υπερπατριώτες” κ.ά.) συμπατριώτες μας στον Πατροκοσμά, δεν ξέρει τι να υποθέσει ή μάλλον του προσφέρεται ως έτοιμη τροφή αυτό που πρέπει να υποθέσει: ο Πατροκοσμάς ήταν ένας Εθναπόστολος, Απόστολος του Έθνους (και όχι του Γένους), ένας περίπου ελληνολάτρης, που προετοίμασε, προλείανε το έδαφος για την ένοπλη Εθνεγερσία του ’21.

Βεβαίως, η συλλογιστική είναι “παλαιόθεν εγνωσμένη”. Ο σπουδαίος εκκλησιαστικός συγγραφέας, αείμνηστος Σώτος Χονδρόπουλος στην αφηγηματική του βιογραφία για τον Άγιο Μακάριο δεν αναγνωρίζει μεν καμία συμμετοχή του Αγίου Μακαρίου στα Ορλωφικά(1770), το τελευταίο μεγάλο προανάκρουσμα πριν το ’21…

 

Παραθέτει εκεί και τα λόγια του επιστήθιου φίλου του Αγ. Μακαρίου και “αυστηρού Κολλυβά” Αγ. Αθανασίου του Παρίου· ο Άγ. Αθανάσιος, ο κύριος άλλωστε βιογράφος του Αγίου Μακαρίου Κορίνθου, φρονεί πως μόνον οι ελαφρόμυαλοι “ενθουσιάστηκαν” με την εξέγερση των Ορλωφικών, η οποία εξ άλλου εξεπορεύετο από στοχοθεσίες αμφιλεγόμενες της Αυτοκράτειρας των Ρώσσων Αικατερίνης, ενώ οι πιο συνετοί είχαν “παραλύσει από τον φόβο”. Παραταύτα, ο Σ.Χ. βλέπει τους καπεταναίους και τους επαναστάτες του ’21 της Ύδρας, όπου έζησε ο Άγιος Μακάριος να προέρχονται κατά ένα τρόπο από την δράση του Αγίου Μακαρίου, χωρίς να τεκμηριώνει αυτήν την ιδέα του… Ήταν το “όραμα της ελευθερίας”, που αυτοί ανέλαβαν να πραγματώσουν βίαια; “Τις οίδεν;”

Στην περίπτωση τώρα του Αγίου Κοσμά, μπορούμε να δούμε ότι βεβαίως, αν και έβλεπε τα “πνευματικά αίτια της Άλωσης”, της Κατοχής, και δη ως πράξη που έδειχνε την αγάπη του Θεού για τον λαό Του (θυμηθείτε και αντιπαραβάλετε τον αρχαίο Ισραήλ εν αποστασία), αν και μιλούσε για τον “αντίχριστο” που “έχουμε πάνω από το κεφάλι μας”, δηλαδή τον Μωάμεθ, αν και μιλούσε για το “ποθούμενον”, που ήταν βέβαια η εξωτερική ελευθερία, αν και είχε αυτό το αντιστασιακό και, θα λέγαμε, και εξεγερμένο φρόνημα, ποτέ δεν δήλωσε ότι κάτι τέτοιο πρέπει να έρθει με μία βίαιη επανάσταση- αυτό άλλωστε θα ταίριαζε στην ηθικά χαλαρή εποχή της Παλαιάς Διαθήκης. Τουναντίον, κατά τον μεγάλο εθνικό μας ιστορικό Απ. Βακαλόπουλο, “…ο μοναχός Κοσμάς ο Αιτωλός, ο οποίος είχε περιηγηθεί τις σκλαβωμένες χωρές πριν από την επανάσταση του 1770, ιδίως την Ήπειρο και Μακεδονία, είχε κάνει κηρύγματα στους εκβαρβαρισμένους κατοίκους των εμπνευσμένα από την Παλαιά και Καινή Διαθήκη και τους είχε συστήσει εγκαρτέρηση και εμμονή στη λατρεία του Χριστού. Ο Κοσμάς, που η ανάμνησή του έμεινε στα μέρη εκείνα ως σήμερα ζωντανή, μετά την καταστροφή του 1770 αναζητεί νέους προσανατολισμούς και προβάλλει στο ελληνικό έθνος νέο ιδανικό, που είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την απόκτηση της ελευθερίας: να υψωθεί το ηθικό και πνευματικό επίπεδο του ελληνικού λαού.”(“Νέα ελληνική ιστορία: 1204- 1985”, εκδ. Βάνιας, 2005) Ο δε Κ. Σαρδελής στο κείμενό του “Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός και η Βόρειος Ήπειρος”(“Η προδομένη παράδοση: οι Γραικύλοι της σήμερον”, σ. 210) αναφέρεται στο ότι σε εκείνη την [αλύτρωτη εθνικά] περιοχή είχε σταλεί μετά το 1770, για να “κατευνάσει τις περιοχές που είχαν επαναστήσει”.

 

Τι σημαίνουν, όμως, όλα αυτά; Ήταν μήπως ο Άγιος Κοσμάς …”εθνικός μειοδότης”; Δεν ήταν, πολύ απλά, “πατριώτης” με την ανόητη και εκδυτικισμένη έννοια, αλλά με ένα άλλο, αιωνιο τρόπο. Ο Άγιος Κοσμάς φαίνεται πως στοιχεί στην παράδοση της Ρωμηοσύνης που δεν αναγνωρίζει “δίκαιο πόλεμο” (και πολύ περισσότερο “καλό πόλεμο”, πρβλ. τις φράγκικες Σταυροφορίες), αλλά απλώς “δικαιολογήσιμο”- εφάμαρτο μεν, αλλά με πολλά ελαφρυντικά. Εξ ου και τα λόγια του στην Α’ Διδαχή του:  «Ένα πράγμα σας συμβουλεύω, χριστιανοί μου: Αν θέλετε, να μαζώξετε όλοι σας τα άρματα, να τα δώσετε εις τους ζαπιτάδες και να τους ειπήτε: Δεν είναι εδικά μας. Εμάς ο Χριστός μας τον σταυρόν μας εχάρισεν να έχωμεν και όχι άρματα. Και θέλετε να καταλάβετε, χριστιανοί μου, ένας άνθρωπος όταν βαστά άρματα και έχει την ελπίδα του εις αυτά πως ο Θεός δεν τον φυλάγει;»  Ο Άγ. Κοσμάς φαίνεται πως είναι ένας άνθρωπος με άκρως ρηξικέλευθες και επαναστατικές θέσεις σε όλα τα επίπεδα, ως αληθινός Χριστιανός, αλλά που -ακριβώς για αυτό- επιθυμεί “χριστιανικά δικαιωμένες” λύσεις για κάθε σκοπό, διότι “ο σκοπός –έστω ο ευγενέστερος- δεν αγιάζει τα μέσα”.

Θα κλείσω με ένα απόσπασμα προσευχής του Κων/νου Οικονόμου του εξ Οικονόμων για την επανάσταση του ’21: “Σβέσον, μη την ζωήν, μη την ύπαρξιν, αλλά το φρύαγμα και την ασέβειαν και την άνομον δυναστείαν των αιμοχαρών και τους πολέμους θελόντων βαρβάρων Αγαρηνών, οίτινες εμίαναν τα αγιαστήριά σου, και τον τόπον ημών ερήμωσαν”. (“Η προσευχή του Μακρυγιάννη”, Κ. Σαρδελή, σ. 142)

Θεωρώ πως κινείται σε όχι αλλότριο πνεύμα. Ας έχουμε τις ευχές τους, γιατί και σήμερα είμαστε υπό θεομίσητη “άνομον δυναστείαν”…

Ετικέτες: Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, Απόστολος Βακαλόπουλος, Επανάσταση 1821, Κωνσταντίνος Οικονόμος εξ Οικονόμων, Κώστας Σαρδελής, Πατροκοσμάς, επανάσταση