Για την οπισθοδρόμηση στα “ορθολογιστικά φώτα” του 18ου αιώνα(μέρος Γ’)

Στα δύο προηγηθέντα μέρη (πατήστε εδώ ή εδώ) , μιλήσαμε, εν συνόψει, για δύο εξαιρετικά σημαντικές πτυχές ενός γεγονότος της σημερινής Ελλάδας. Δηλαδή, το πώς θα έπρεπε να δούμε την οπισθοδρόμηση στα «ορθολογιστικά φώτα του 18ου αι.». Η σημερινή ελλαδική κοινωνία εμβαπτίζεται, σε σημαντικό της μέρος που, λόγω της παρακμής της ζωής του ή λόγω ιδεολογίας,(η μετακένωσις του Κοραή υπήρξε κυρίαρχη ιδεολογία από την αρχή, εξ άλλου) θέλει να χαρακτηρίζεται δυτικό ή ευρωπαϊκό, μπορεί ή δεν μπορεί να το εκφράση έτσι, στα μελανά ύδατα του μηδενός, που, όπως αναφέρει και ο Ζακ Ελλύλ, υπήρξε η ασύνειδη πρόθεση του αστού, από την εποχή του Βολταίρου και της ριζοσπαστικής μορφής της Μασωνίας (στην οποία στασιάζεται αν ο ίδιος ανήκε όπως ο Μαξιμιλιανός Ροβεσπιέρος).

Εξορθολογισμός, ο κυρίαρχος.

Αυτό το μηδέν είναι ακριβώς ό,τι απομένει βλέποντας τα συντρίμμια της αστικής ιδεολογίας να ρημάζουν· ο ουμανισμός, η ιδεολογία της ευτυχίας, έχουν ήδη καταντήση από τις επίγονες μορφές της αστικής τάξης, ιδίως από την επιφανειακά «ριζοσπαστική», αλλά βαθιά ενσωματωμένη στην κυρίαρχη ιδεολογία,  πτέρυγά της, περίγελα. Ουδείς διαβασμένος σήμερα μπορεί να θεωρήση, ότι η «Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη» μπόρεσε να επιφέρη κάτι περισσότερο από ένα «ευχολόγιο», και μετά περισσότερη αποικιοκρατία, περισσότερη εκμετάλλευση, πείνα και ένδεια για ένα ολοένα αυξανόμενο τμήμα του κόσμου, και, επ’εσχάτοις, ανθρωπιστικούς βομβαρδισμούς. Ο πολύς κος Φουκώ ήδη αντέτασσε ένα «φιλοσοφικό γέλιο» σε όλα αυτά, όπως έλεγε. Ο Νίτσε, προφήτης και ενσαρκωτής του μηδενισμού της σημερινής εποχής, ήδη είχε κατορθώση να δη την απουσία βάσης για τα ιδεώδη του αστού, για την «επιστημονική» εντιμότητά του κτό., παρά το ότι ο ubermensch(υπεράνθρωπος) που προσέβλεπε ήταν ένα πορτραίτο μολυσμένο από όλα αυτά τα γνωρίσματα της υπαρκτής αστικής τάξης. Όλα αυτά, όμως, δεν πτοούν αυτούς που θέλουν να ξανακάνουμε τα ίδια, να πιστέψουμε στα ίδια αδιέξοδα πράγματα από την αρχή: να πιστέψουμε, στην ορθολογικότητα, στην παραγωγικότητα, στην ανταγωνιστικότητα, στην επιστήμη και στην τεχνοεπιστήμη. Αυτά, λένε, θα μας σώσουν, αυτά θα μας βγάλουν από το αδιέξοδό μας· έτσι, πρέπει να μισήσουμε ό,τι έρχεται σε αντίθεση με αυτά, έστω με ένα διακριτικό τρόπο, να το βάλουμε στην άκρη. Δεν θα πάμε μπροστά με τα «Κύριε, ελέησον». Άλλωστε, το «πολύ το Κύριε ελέησον το βαριέται κι ο παπάς», έτσι δεν είναι; Να φροντίσουμε να είμαστε εργατικοί, χρήσιμοι, χρησιμοθήρες στο κάτω- κάτω. Όχι σπουδές «θεωρητικές», θεολογικές, φιλοσοφικές, καλλιτεχνικές, ανούσιες, όχι για το ειδέναι, αυτά ξεπεράστηκαν πια· αλλά σπουδές αυστηρά προσανατολισμένες στην παραγωγικότητα, στην άνοδο του βιοτικού επιπέδου που θα συντελεστεί, άλλωστε, όπως λέει κι ο οικονομολόγος Φρίντμαν, με τα trickle-down economics. Έτσι θα πάμε στον δρόμο της «πρόοδου», στον δρόμο της Ευρώπης και όχι της καθυστέρησης. Προπαγάνδα; Αναμφίβολα. Αλλά βλέπετε πόση πέραση έχει; Και πώς και η επίσημη ελλαδική Αριστερά είναι βαθύτατα ενσωματωμένη σε αυτά από την εποχή του Μαρξ που έλεγε στις «θέσεις για τον Φόυερμπαχ», ότι το σημαντικό είναι να αλλάξουμε τον κόσμο και όχι να τον καταλάβουμε, όπως αυτοί οι παλιάνθρωποι φιλόσοφοι; Marx dixit*, σου λέει, ca suffit.

Εσωτερική (α)συνέπεια των ορθολογιστών του 18ου αι., καταγωγή του αντιχριστιανισμού

Ένα από τα τεράστια προβλήματα όλων αυτών των ιδεών είναι, ότι δεν είναι καν εσωτερικά συνεπείς. Η ιδέα της προόδου είναι μία από τις θεμελιώδεις στην οποία βασίζονται. Χωρις αυτήν, τα πάντα καταρρέουν. Αυτή η ιδέα ήλθε ακριβώς στα πλαίσια της ανόδου της αστικής τάξης και από τους εκπροσώπους της κατά τον 18ο αιώνα. Πριν, δεν υπήρχε τέτοια πίστη και σήμερα όταν καταδικάζεται το «προνεωτερικό» ή το, υποτίθεται, «καθυστερημένο» πολιτιστικά, ακριβώς αυτή η ιδέα υπονοείται, αυτή της ιστορικής προόδου. Αλλά η πρόοδος ορισμένοι δεν κατάλαβαν, όπως δείξαμε στο προηγούμενο, ότι έφτασε αλλού από εκεί που θα προσέβλεπαν. Έφτασε, άμεσα, στον Ρομαντισμό, στην Γαλλία ήδη ο Σατωμπριάν ζούσε και δρούσε κατά την διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης( και βίωσε, βέβαια, όλη την βαρβαρότητά της και τις ματαιώσεις της). Βεβαίως, ο ρομαντισμός δεν είναι το τελικό στάδιο της νεωτερικότητας(μετά Αμερικανική/Γαλλική Επανάσταση), όπως συνήθως καταγράφονται τα στάδιά της.  Υπάρχει ο μοντερνισμός, και ο μεταμοντερνισμός, ο οποίος επέφερε και αυτό το μηδέν και τις ιδεολογίες του που αναφέραμε πιο πάνω, αυτά εν όλω. Αλλά αυτό δεν δικαιολογεί καν την θετικιστική ελληνική αριστερά** και ακόμη περισσότερο την μαρξιστική τοιαύτη. Διότι ο Μαρξ χρωστάει πολλά στον Ρομαντισμό: το απόσπασμα από το Κομμουνιστικό Μανιφέστο όπου η αστική τάξη αναφέρεται, ότι έπνιξε στα παγωμένα νερά του εγωιστικού υπολογισμού τα «ιερά ρίγη», τις «ευλαβικές εξάρσεις» και τον «ιπποτικό ενθουσιασμό» είναι ένα απλώς ενδεικτικό τέτοιο παράδειγμα· οι Sayre/Lowy αναφέρουν στο πολύ αξιόλογο, όπως νομίζω, έργο τους, πολλά ακόμη. Είναι σαν το ρολόι να κόλλησε στον 18ο αιώνα ή, το πολύ, στον πρώιμο 19ο.

Ο Κωστής Μοσκώφ είναι από τους πρώτους που μας έχουν μιλήση για αυτό το θέμα εν εκτάσει και, ενίοτε, με βαρείς χαρακτηρισμούς, αλλά δίκαιους ή δικαιολογημένους γενικώς, θα έλεγα. Κάνει λόγο για ένα θετικιστικό(εννοείται: ιδεαλιστικό θετικιστικό) ρεύμα μίας ορισμένης, ευρωπαιοκεντρικής μάλλον, ελλαδικής αριστεράς που θέλει να καταργήση και μισεί κάθε ιδεολογία ή στάση και πράξη ζωής που είναι ερωτική·  μισεί το όνειρο, την ποίηση, τον έρωτα(βλ. και αντιωφελιμισμός), στην βαθύτερή του, και όχι βέβαια σαρκ(ολατρ)ική, σημασία, και τα καταδικάζει σε μία μεγάλη φωτιά ως ανορθολογήματα. Ο δε Νοβάλις(+1801), που έζησε τα γεγονότα από την Γερμανία, είναι αυτός που θα μας μιλήση για την καταγωγή αυτού του μίσους. Είναι το μίσος προς την «καθολική πίστη», λέει, που επεκτείνεται σε ένα αντιχριστιανισμό, και κατόπιν περιλαμβάνει όλα αυτά τα υπόλοιπα, την τέχνη, το συναίσθημα κτλ..

Από την άλλη, είναι και κάτι άλλο θεμελιώδες: είναι η χρησιμότητα, η χρησιμοθηρία, και αυτό πρέπει να το δούμε μαζί με το γεγονός, ότι, στην συνεχώς συσκοτιζόμενη από ιδεολογήματα πραγματικότητα,  ήσαν οι αστοί που έκαναν την Γαλλική Επανάσταση, και κατ’ εξοχήν τέτοια παραδείγματα είναι ο Ροβεσπιέρος και ο Σαιν-Ζυστ. Υποσκάπτοντας αυτά τα φιλοσοφικοθεολογικά-ιδεολογικά θεμέλια, υπέσκαπτες την επικυριαρχία των θεσμών. Ο λαός και οι χωρικοί δεν επιθυμούσαν και πολύ μία, ιδίως, τέτοια αλλαγή των -ιερόσυλων, για εμάς τους Ορθόδοξους, εννοείται- θεσμών που διήρκεσαν επί 1200 χρόνια… Αυτό δεν σημαίνει, ότι η αστική τάξη δεν είναι αθεϊστική, είναι θεμελιωδώς και αρχετυπικά αθεϊστική, διότι πρώτα-πρώτα δεν επιθυμεί κανέναν άλλο να εμπλακή στο πώς αυτή θέλει να πλάση τον κόσμο με την φρενήρη της και τόσο «πρακτική» ενεργητικότητα ή δεν θέλει ηθικές μικρολογίες, κουβέντες περί ηθικής και δέοντος· όπως ακριβώς θα διακήρυσσε, δηλαδή, και ένας ορισμένος(διότι υπάρχουν πολλοί) Μαρξ. Απλώς, καμιά φορά να δείχνεσαι Χριστιανός ή να αφομοιώσης τον τεράστιο αντίπαλό σου ξεδοντιάζοντάς τον είναι χρήσιμο. Χωρίς να προκαλέσης σκάνδαλο, πάντα «πηγαίνοντας με το ρεύμα»… Και επίσης ο αθεϊσμός έχει και αυτός την χρησιμότητά του. (Συνεχίζεται…!)

*το είπε ο Μαρξ

**αυτή η θετικιστική ελληνική αριστερά είναι ό,τι εννοούσε ο Καστοριάδης, όταν μιλούσε για «ρασιοναλιστικά αλτουσσεριανά μουλάρια»(με την έννοια, ότι αναμειγνύουν άμικτα πράγματα, τον υλισμό και την διαλεκτική). Βεβαίως, ο Λουί Αλτουσσέρ αναίρεσε όλα όσα έλεγε (προς το τέλος της εδώ ζωής του), και έκανε ένα άλμα προς τον Χριστιανισμό. Στην Ελλάδα, έχουμε μείνει στον πρώιμο Αλτουσσέρ(μαρξιστής θεωρητικός του 20ου αιώνα, με ορισμένη ερμηνεία και επιλογή των έργων του Μαρξ -όχι των πρώτων). Και αυτό είναι η καλύτερη περίπτωση.

Ετικέτες: πρόοδος, παραγωγικότητα, τεχνική/τεχνολογική κοινωνία, τεχνοεπιστήμη, χρησιμοθηρία, ωφελιμισμός, Ανταγωνιστικότητα, Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη, Ζακ Ελλύλ, Κωστής Μοσκώφ, Μαρξισμός, Νίτσε, Νεωτερικότητα, Νοβάλις, Προοδευτισμός, Φουκώ, αντιδιαφωτισμός, αντιουμανισμός, εσωτερική συνέπεια, θέσεις για τον Φόυερμπαχ, θετικισμός, μεταμοντέρνος μηδενισμός, μηδενισμός, ορθολογιστικά φώτα του 18ου αιώνα, ορθολογικότητα, trickle-down economics